Szkoła Podstawowa im. Tadeusza Kościuszki

Tadeusz Kościuszko

Polski i amerykański generał, Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej w powstaniu w 1794 r. W Polsce jak i w USA uznawany za bohatera narodowego.

Andrzej Tadeusz Bonawentura Kościuszko urodził się 3 lutego 1746 r. w Mereczowszczyźnie k. Kossowa (obecnie teren Białorusi), jako syn średnio zamożnego szlachcica Ludwika Tadeusza Kościuszki i Tekli Ratomskiej. Miał trójkę rodzeństwa – siostry Katarzynę i Annę oraz brata Józefa. Początkowo uczęszczał do Kolegium Pijarów w Lubieszowie, naukę przerwał jednak w 1760 r. z przyczyn finansowych. Pięć lat później został kadetem Szkoły Rycerskiej w Warszawie – państwowej uczelni założonej przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Był wyróżniającym się uczniem, uczestniczył w specjalnym kursie inżynierskim przeznaczonym dla uzdolnionych słuchaczy. Ukończył szkołę w 1769 r. w stopniu kapitana. W tym samym roku wyjechał do Paryża w ramach królewskiego stypendium naukowego. Tam dalej pogłębiał swoją wiedzę wojskową.

W 1774 r. wrócił do Polski. Pomimo posiadania bardzo dobrego i nieczęsto spotykanego wykształcenia (inżynier wojskowy) zatrudnienia w niewielkiej armii Rzeczpospolitej nie znalazł. Podjął wtedy pracę na stanowisku guwernera w domu hetmana polnego litewskiego Józefa Sosnowskiego. Kościuszko zakochał się w jego córce Ludwice, ale jej ojciec nie wyraził zgody na małżeństwo. Brak perspektywy w rozwoju kariery, a także nieszczęśliwa miłość skłoniły go do ponownego wyjazdu za granicę pod koniec 1775 r.

Kościuszko przez Saksonię dotarł najpierw do Francji, a następnie wyruszył w morską podróż do Ameryki Północnej, gdzie koloniści brytyjscy podjęli walkę o oderwanie się od Wielkiej Brytanii. Młody wojskowy dotarł tam w 1776 r., niedługo po ogłoszeniu Deklaracji Niepodległości. Tam wstąpił do armii amerykańskiej i w niedługim czasie otrzymał nominację na pułkownika. Zajmował się tym, co najlepiej potrafił, czyli pracami fortyfikacyjnymi. Kierował budową obwarowań Filadelfii, był jednym z architektów zwycięstwa armii amerykańskiej w bitwie pod Saratogą (1777 r.). Nadzorował budowę twierdzy West Point, w murach, której do dzisiejszego dnia ma swoją siedzibę Akademia Wojskowa Stanów Zjednoczonych. Władze młodego państwa został doceniły zasługi Kościuszki, nadając mu w 1783 r. stopień generała brygady. Nagrodzono go również nadaniem gruntu oraz znaczną sumą pieniędzy, którą w testamencie postanowił przeznaczyć na wykupienie tylu, ile to możliwe, czarnoskórych niewolników.

Kościuszko powrócił do kraju w 1784 r. i osiadł w swoim majątku Siechnowicze. Nie przynosił on jednak zbyt dużych zysków, gdyż Kościuszko, jako właściciel, wcielając w życie ideały demokratyczne ograniczył chłopom ilość dni pańszczyzny. Służbę w polskiej armii umożliwiły mu zmiany, jakie przyniosły postanowienia Sejmu Wielkiego. Zwiększono wówczas liczebność wojska do 100 tysięcy żołnierzy, potrzebni również byli wykwalifikowani oficerowie. Kościuszko, jako doświadczony wojskowy został przyjęty do armii koronnej w 1789 r. w stopniu generała-majora.

W trakcie wojny z Rosją w obronie Konstytucji 3 Maja w 1792 r. Kościuszko wykazał się wysokimi umiejętnościami dowódczymi w bitwach pod Zieleńcami, Włodzimierzem i Dubienką. Znalazł się w pierwszej grupie osób odznaczonych ustanowionym właśnie wtedy orderem Virtuti Militari. Kiedy jednak część magnatów wraz z królem Stanisławem Augustem przyłączyła się do konfederacji targowickiej, Kościuszko na znak protestu podał się do dymisji i ponownie udał się na emigrację, przebywając m.in. w Dreźnie i w Paryżu. Chcąc wykorzystać fakt, że Narodowe Zgromadzenie Prawodawcze republiki francuskiej nadało mu właśnie tytuł Obywatela Francji, prowadził w Paryżu rozmowy z przedstawicielami władz, chcąc nakłonić Francuzów do wsparcia ewentualnej akcji powstańczej przeciw Rosji. Jego wysiłki zakończyły się jednak niepowodzeniem. Z Paryża powrócił do Drezna i tam do marca 1794 r. w warunkach konspiracyjnych kontynuował przygotowania do wywołania powstania niepodległościowego. Ok. 15 marca wyruszył z Drezna do Krakowa.

24 marca 1794 r. na rynku w Krakowie Kościuszko ogłosił akt rozpoczęcia powstania i objął jego przywództwo, jako Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej. 4 kwietnia w bitwie pod Racławicami wojska powstańcze dowodzone osobiście przez Kościuszkę odniosły zwycięstwo nad Rosjanami. W bitwie wyróżnili się szczególnie kosynierzy – uzbrojeni w kosy żołnierze piechoty - ochotnicy. Aby zachęcić chłopów do wstępowania w szeregi powstańców, w Uniwersale Połanieckim ogłoszonym 7 maja 1794 r. uwolnił ich spod władzy panów i częściowo darował obowiązek pańszczyźniany.

Sukcesy powstańców nie trwały jednak długo. 6 czerwca armia powstańcza została pobita pod Szczekocinami. Mimo pomyślnego odparcia ataku wroga na Warszawę, ponieśli ostateczną klęskę pod Maciejowicami w październiku 1794 r. Generał został tam kilkukrotnie ranny i dostał się do rosyjskiej niewoli. Pozbawione przywódcy powstanie wkrótce upadło, a w 1795 r. dokonano trzeciego rozbioru Rzeczpospolitej.

Kościuszko przebywał w niewoli w Petersburgu w twierdzy Pietropawłowskiej do listopada 1796 r. Został uwolniony przez cara Pawła I, w zamian za podpisanie deklaracji, że nie będzie w przyszłości występował przeciwko carowi ani jego następcom.

Po wyjściu na wolność ponownie wyjechał do USA, gdzie witany z honorami, jako bohater narodowy przebywał do 1797 r. W lipcu tego roku powrócił do Europy i zamieszkał w Paryżu. Angażował się w działalność emigracyjną, pomagał w zakładaniu Legionów Polskich we Włoszech. Jednak, gdy do władzy doszedł Napoleon Bonaparte, nie zgodził się dołączyć do niego i wesprzeć działań wojennych swoją osobą. Coraz bardziej też dystansował się od polityki francuskiego rządu oraz polskich emigrantów uważając, że żadne z mocarstw nie będzie walczyło o niepodległość Polski, a ta sprawa powinna być w interesie samych Polaków. Poruszył ten temat w broszurze: "Czy Polacy mogą się wybić na niepodległość?".

Ostatnie lata życia spędził w szwajcarskiej Solurze. Zmarł 15 października 1817 r. Jego prochy po roku zostały przeniesione do Krakowa i pochowane w krypcie na Wawelu. W latach 1820-1823 rodacy upamiętnili postać generała usypując w Krakowie kopiec Kościuszki. Jest patronem wielu instytucji, a jego imieniem nazwano wiele ulic.

Jest jednym z niewielu Polaków, którzy są znani na całym świecie, a jego imię nosi najwyższy szczyt Australii.